Pracownik chorujący a badania lekarskie

W Polsce wiele osób, mimo towarzyszących im chorób przewlekłych lub posiadanego stopnia niepełnosprawności, realizuje się na polu zawodowym i wykonuje pracę zarobkową. Trzeba jednak pamiętać, że w trakcie zatrudnienia, muszą oni regularnie kontrolować swój stan zdrowia co może wpłynąć na ich dyspozycyjność oraz wydajność w miejscu pracy. Jak pokazuje praktyka, tacy pracownicy boją się, że ich częste nieobecności wpłyną na ocenę wykonywanej pracy, czy też w konsekwencji skutkować będą rozwiązaniem umowy o pracę. Dlatego szczególnie istotne jest dla pracowników, aby znali oni swoje prawa w zakresie możliwości wykonywania przez nich badań lekarskich w trakcie zatrudnienia.

Badania wyróżnione w Kodeksie pracy

W Kodeksie pracy (dalej jako: k.p.) wyróżniamy trzy rodzaje badań lekarskich: wstępne, okresowe oraz kontrolne. Regulacje kodeksowe w tym zakresie uszczegóławia Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie Pracy.

Wstępnym badaniom lekarskim, z pewnymi wyjątkami, podlegają osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Ich celem jest ustalenie czy świadczenie danej pracy nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia kandydata do pracy, jak również zagrożenia dla zdrowia i życia pozostałych pracowników, a także ogólnego stanu BHP.

Okresowe badania lekarskie mają na celu potwierdzanie, w regularnych odstępach czasowych, zdolności zdrowotnej pracownika do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Zgodnie z Kodeksem pracy podlega im każdy pracownik w trakcie zatrudnienia.

W przypadku zaś niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Ma to na celu sprawdzenie czy długotrwała choroba nie wpłynęła negatywnie na zdolności zdrowotne pracownika do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Wstępne, okresowe oraz kontrolne badania lekarskie wymagane są w stosunku do każdego pracownika, w tym również do pracowników chorujących przewlekle czy też pracowników niepełnosprawnych. Na badania wstępne, okresowe oraz kontrole pracownika kieruje pracodawca. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.

Badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

Rolą pracodawcy jest zorganizowanie badań lekarskich w godzinach pracy. Takie badania mogą być oczywiście wykonywane poza godzinami pracy ale jedynie, gdy nie ma możliwości zrobienia ich w rozkładowych godzinach pracy.

Badania specjalistyczne

A co w przypadku pracowników, którzy chorują przewlekle, mają stwierdzoną niepełnosprawność albo muszą odbywać badania kontrolne w ramach zakończonego leczenia np. onkologicznego? Ich badania nie kwalifikują się do żadnej wspomnianej powyżej kategorii badań lekarskich. Zaś na same badania specjalistyczne pracownika kieruje lekarz.

Jeżeli pracownik jest osobą niepełnosprawną, zaliczoną do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, to ma on prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Nieobecność takiego pracownika może trwać kilka godzin bądź cały dzień (np. gdy pracownik musi dojechać do innej miejscowości), zaś sam pracodawca nie może żądać, aby pracownik korzystał z urlopu wypoczynkowego w tym czasie.

W przypadku badań specjalistycznych nie ma żadnych ograniczeń dotyczących maksymalnego wymiaru liczby dni roboczych czy liczby godzin tego zwolnienia. Przepis wskazuje tylko jeden warunek, zwolnienie na badania specjalistyczne przysługuje pracownikowi w sytuacji gdy badania te nie mogą być wykonane przez pracowników poza godzinami ich pracy. Zaś sam pracodawca nie ma uprawnień do dokonywania oceny czy osobie niepełnosprawnej są potrzebne określone badania czy też nie.

Co jest również istotne żadne przepisy nie określają zasad udzielania zwolnienia od pracy w tym wypadku. Pracodawca powinien sam zasady określić, w szczególności na jakiej podstawie może być udzielone takie zwolnienie, a także ma prawo żądać udokumentowania takiego zwolnienia z pracy (np. skierowanie lekarskie na badanie, zaświadczenie lekarskie potwierdzające wizytę lekarską w danym dniu).

W omawianym powyższej przypadku wynagrodzenie za czas zwolnienia na badania specjalistyczne, oblicza się na takich samych zasadach jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Często pojawia się wątpliwość czy zwolnienie od pracy na ww. badania dotyczy tylko tych odbywających się w ramach NFZ czy również też tych które pracownicy odbywają prywatnie. W mojej ocenie zwolnienie od pracy powinno objąć również badania prywatne. Brak jest bowiem jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia na rozdzielanie tych dwóch kategorii, które różnią się tylko pewnymi kwestiami formalnymi. Skoro jak zostało wskazane powyżej pracodawca nie ma prawa do dokonywania oceny, czy osobie niepełnosprawnej są potrzebne określone badania zlecone czy też zalecone przez lekarza, to tym bardziej nie powinien kwestionować trybu ich przeprowadzenia. Sytuacja osób niepełnosprawnych czy też chorujących przewlekle ma to do siebie, że często nie mogą sobie pozwolić na oczekiwanie w kolejce na świadczenia w ramach NFZ, na zlecone przez lekarza badania specjalistyczne, wobec czego finansują je ze środków własnych.

Osoby chorujące przewlekle czy też osoby niepełnosprawne (niezależnie od rodzaju choroby), które nie zostały zaliczone do osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, badania specjalistyczne powinny wykonywać poza godzinami swojej pracy. Zaś gdy nie jest to możliwe powinni oni skorzystać z przysługującego im urlopu wypoczynkowego. Również pracownikowi z lekkim stopniem niepełnosprawności nie przysługuje prawo do zwolnienia z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu wykonania badań specjalistycznych.

Marta Macyszyn – Śledzikowska
Radca prawny

W latach 2008-2013 r. studiowała Prawo na wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. W 2013 r. uzyskała tytuł magistra prawa z wyróżnieniem.

W czerwcu 2015 r. ukończyła studia podyplomowe w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie z zakresu Podstaw Prawno-Ekonomicznych Procesu Inwestycyjnego.

Od lipca 2017 r. wpisana jest na listę radców prawnych przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych we Wrocławiu.

Od 2014 r. współpracuje z wiodącą w Polsce międzynarodową kancelarią prawną. Specjalizuje się w zagadnieniach z zakresu prawa pracy, w szczególności dotyczących związków zawodowych, zwolnień grupowych i indywidualnych, umów o zakazie konkurencji, jak również zatrudniania cudzoziemców.

Jest autorką kilkudziesięciu artykułów prasowych, naukowych i komentarzy, dotyczących prawa pracy, cywilnego, rodzinnego, postępowania cywilnego oraz alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR).

Prowadziła liczne szkolenia z zakresu prawa pracy, w tym śniadania HR.